Σημαντικότατες ήταν τα τελευταία χρόνια οι εξελίξεις στα θέματα υγιεινής και ασφάλειας στο εργασιακό περιβάλλον. Η ιστορία του θέματος, για την Ελλάδα, ξεκινά στα μέσα της δεκαετίας του 1910, ενώ στις αρχές της επόμενης δεκαετίας άρχισαν να μπαίνουν τα ουσιαστικά θεμέλια.

Ιστορική Αναδρομή

Ιδιαίτερης σημασίας θεωρείται ο Ν.2294/22 με τον οποίο κυρώθηκε η Γ' Διεθνής Συνδιάσκεψη Εργασίας της Γενεύης. Το 1934 ψηφίσθηκε η πρώτη πραγματικά ολοκληρωμένη διάταξη, αυτό που σήμερα θα ονομαζόταν νόμος πλαίσιο, το ΠΔ της 14-3-34 Περί υγιεινής και ασφαλείας των εργατών και υπαλλήλων των πάσης φύσεως βιομηχανικών και βιοτεχνικών εργοστασίων, εργαστηρίων κλπ.. Πρόκειται για ένα νομοθέτημα αρκετά πρωτοποριακό για την εποχή του, πρέπει δε να σημειωθεί ότι πολλές από τις διατάξεις του παραμένουν ακόμα σε ισχύ.

Ο επόμενος σταθμός ήταν η ψήφιση του Ν. 1568/85 Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων. Την ψήφιση αυτού του νόμου ακολούθησε μια σειρά ΠΔ τα οποία εξειδίκευσαν, ποσοτικοποίησαν και ανέλυσαν μια σειρά παραμέτρων.

Έτσι στα μέσα της δεκαετίας του 90 η κατάσταση από πλευράς νομοθετικού πλαισίου ήταν πολύ καλή, καλύτερη από αυτή αρκετών χωρών της Ε.Ε. Όμως το πρόβλημα ήταν η εφαρμογή τους. Ακολούθησε μια ριζική αναδιάρθρωση των αρμοδίων υπηρεσιών η οποία οδήγησε στο θεσμό του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ) των και τις περιφερειακές υπηρεσίες του τα Κέντρα Πρόληψης Επαγγελματικού Κινδύνου (ΚΕΠΕΚ) το 1998-99. Τα τελευταία 2 χρόνια έγινε η στελέχωση των ΚΕΠΕΚ τα οποία εδώ και ένα χρόνο περίπου έχουν αρχίσει να προχωρούν στους σχετικούς ελέγχους ξεκινώντας από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις και προχωρώντας προς τα κάτω.

Η σύγχρονη φιλοσοφία περί διαχείρισης επαγγελματικού κινδύνου

Βασικός άξονας της κρατούσας φιλοσοφίας στην οποία στηρίζεται και η ελληνική νομοθεσία είναι η εξάλειψη, ή η ελαχιστοποίηση όπου δεν είναι δυνατή η εξάλειψη, κάθε είδους κινδύνου που οφείλεται στο είδος ή το περιβάλλον κάθε μορφής εργασιακής απασχόλησης.

Χαρακτηριστικό αυτής της φιλοσοφίας είναι η διακοπή λειτουργίας του Συμβουλίου Κρίσεως Βαρέων και Ανθυγιεινών Επαγγελμάτων. Εάν μια εργασία δεν τηρεί τους βασικούς κανόνες ασφαλείας τόσο σε ότι αφορά ατυχήματα, όσο και σε ότι αφορά μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων, τότε είτε πρέπει η κατάσταση αυτή να διορθωθεί είτε να διακοπεί.

Μελέτη εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου (ΜΕΕΚ)

Από τις σχετικές διατάξεις προκύπτει ότι η κάθε επιχείρηση και ο κάθε εργοδότης πρέπει να έχει στη διάθεσή του μια γραπτή μελέτη εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου. Οι βασικοί άξονες μιας ΜΕΕΚ είναι:

• αναγνώριση των πιθανών κινδύνων

• αξιολόγηση των κινδύνων

• αξιολόγηση των λαμβανομένων μέτρων προστασίας και σχετικές προτάσεις

Η ΜΕΕΚ είναι δυνατό να εκπονηθεί είτε από άτομο εντός της επιχείρησης είτε από εξωτερικό συνεργάτη. Ουσιαστικά αποτελεί το αρχικό εργαλείο προσανατολισμού του τεχνικού ασφαλείας. Η ΜΕΕΚ πρέπει να ενημερώνεται ανάλογα με σημαντικές εξελίξεις-παρεμβάσεις στο χώρο και τη μεθοδολογία εργασίας (νέα μηχανήματα, νέες γραμμές παραγωγής κλπ).

Γιατρός εργασίας (ΓΕ) & Τεχνικός ασφαλείας (ΤΑ)

Ο ΓΕ και ο ΤΑ αποτελούν λειτουργίες συμβουλευτικές προς τον κάθε εργοδότη, ο οποίος εξακολουθεί να είναι ο αποκλειστικά υπεύθυνος για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων του. Πρόκειται ουσιαστικά για θεσμούς που εισήχθησαν με στόχο να ωθήσουν τους εργοδότες στο να αναζητήσουν εξειδικευμένες γνώσεις και συμβουλές πάνω στα αντίστοιχα αντικείμενα.

Παράλληλα το νομοθετικό πλαίσιο προβλέπει τη δημιουργία εταιρειών παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών ΓΕ και ΤΑ, τις λεγόμενες Εξωτερικές Υπηρεσίες Πρόληψης και Προστασίας (ΕΞΥΠΠ), στις οποίες μπορούν να απευθύνονται επιχειρήσεις για να μισθώνουν τις αντίστοιχες υπηρεσίες.

Άρα είναι δυνατή η χρήση ΓΕ και ΤΑ είτε μέσω μόνιμης εργασιακής θέσης (μισθωτός), είτε μέσω εξωτερικών συνεργατών, ελευθέρων επαγγελματιών, είτε μέσω των ΕΞΥΠΠ.

Νομοθεσία

Σήμερα υπάρχουν σε ισχύ περίπου 180 νομοθετήματα που αφορούν τα θέματα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας, ενώ συνεχώς γίνονται προσθήκες που σχετίζονται κυρίως με προσθήκες ή τροποποιήσεις ορίων και τιμών έκθεσης σε διάφορους χημικούς παράγοντες. Η σχετική νομοθεσία μπορεί να βρεθεί κωδικοποιημένη στις σελίδες του ΕΛΙΝΥΑΕ.

Η υφιστάμενη κατάσταση

Παρά τις ομολογουμένως σημαντικές προσπάθειες των κατά τόπους αρμοδίων υπηρεσιών και το πολύ καλό θεσμικό πλαίσιο, αποτελεί κοινό μυστικό το ότι η κατάσταση στα θέματα υγιεινής και ασφάλειας, κυρίως στην ελληνική βιομηχανία και τις κατασκευές είναι μέτρια έως κακή.

Υπάρχει η μία όψη του νομίσματος στην οποία θα βρει κανείς πολλές μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες εδώ και αρκετά χρόνια έχουν ενσωματώσει στη λειτουργία τους τις απαιτήσεις του νόμου ή και ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης επαγγελματικού κινδύνου. Η μεγάλη πλειοψηφία όμως των μικρομεσαίων και μικρών επιχειρήσεων αποτελεί την άλλη όψη του νομίσματος.  Δυστυχώς αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για την απασχόληση ΓΕ και ΤΕ.

Το σημαντικότερο πρόβλημα αναγνωρίζεται στις επιχειρήσεις εκείνες, κυρίως βιομηχανικές, οι οποίες αναθέτουν καθήκοντα ΤΑ σε έναν από τους εργαζομένους τους. Οι εργαζόμενοι αυτοί αντιμετωπίζουν συνήθως 4 βασικά προβλήματα:

• αναγκάζονται να εκτελούν μια επιπλέον εργασία για την οποία δεν πληρώνονται συμπληρωματικά

• συμπιέζουν τις σχετικές με τα καθήκοντα ΤΑ εργασίες τους λόγω πίεσης χρόνου από τις άλλες λειτουργίες τους

• δεν έχουν την απαραίτητη ανεξαρτησία (όσο και αν θεωρητικά η εργασιακή τους σχέση προστατεύεται) ώστε να προβαίνουν σε καταγεγραμμένες υποδείξεις οι οποίες μπορεί να έχουν σημαντικό οικονομικό κόστος για τον εργοδότη

• είναι «εθισμένοι» σε μια εικόνα της επιχείρησης και σε μεθοδολογίες εργασίας με αποτέλεσμα πολλές φορές να μη μπορούν διακρίνουν κάποιο κίνδυνο

Η άλλη σημαντική παράμετρος του ζητήματος είναι ο ανθρώπινος παράγοντας από την πλευρά των εργαζομένων. Τα σημαντικότερα προβλήματα από αυτή την άποψη είναι η μη χρήση των Μέσων Ατομικής Προστασίας (μάσκες, κράνη, γυαλιά κλπ) και η παρέκκλιση από οδηγίες εργασίας για λόγους ευκολίας, ταχύτητας,  ή από υπερβολική αυτοπεποίθηση. Η προσαρμογή των εργαζομένων είναι μια διαδικασία που συνήθως παίρνει χρόνο και απαιτεί τη διαμόρφωση εντός των επιχειρήσεων μιας συνολικής κουλτούρας σχετικά με την ασφάλεια και την υγιεινή, η οποία θα ξεκινά από την ιδιοκτησία και τη διοίκηση και θα φτάνει μέχρι τον τελευταίο εργαζόμενο.

Το συγκεκριμένο κείμενο προφανώς δεν επιδιώκει να καλύψει σε βάθος τα σχετικά θέματα, αλλά αποτελεί μια καλή αρχή για την εισαγωγή στις βασικές έννοιες και το θεσμικό πλαίσιο. Εκτενείς αναφορές και αναλύσεις, καθώς επίσης και εργαλεία για τη διαχείριση του επαγγελματικού κινδύνου μπορεί κανείς να βρεί στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις που ακολουθούν.

Ελληνικό Ιστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία

Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία

Η σελίδα του ΤΕΕ για την Ασφάλεια και Υγιεινή στην Εργασία